Ξανθουδίδης, Στέφανος

(Αβδού, Κρήτη 1864 – Ηράκλειο 1928). Ιστορικός φιλόλογος και αρχαιολόγος. Σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και υπηρέτησε αρχικά ως καθηγητής στην Κρήτη όπου δίδαξε σε γυμνάσια της Νεάπολης και του Ηρακλείου (1889 – 1897) και έπειτα ως έφορος αρχαιοτήτων του αρχαιολογικού μουσείου Ηρακλείου (1900 – 1915). Το 1923 διορίστηκε διευθυντής στο ίδιο μουσείυ. Από τις εξαιρετικά καρποφόρες αρχαιολογικές έρευνες που ο ίδιος διεξήγαγε σε πολλά σημεία της ανατολικής κυρίως Κρήτης, πρέπει ιδιαίτερα να μνημονευθεί η ανασκαφή μιας σειράς πλούσιων θολωτών τάφων στην πεδιάδα της Μεσαράς. Έφερε επίσης στο φως ο Ξ. και δημοσίευσε αξιόλογες μινωικές σφραγίδες, αγγεία, χάλκινα όπλα, λάρνακες, επιγραφές κλπ. Γόνιμο υπήρξε επίσης το ιστορικό του έργο, που αναφέρεται κυρίως στην περίοδο της βενετοκρατίας στην Κρήτη (1204-1669). Το βιβλίο του Η ενετοκρατία εν Κρήτη και οι κατά των Ενετών αγώνες των Κρητών (1939) είναι ακόμα στο σύνολό του αξεπέραστο. Αλλά και οι φιλολογικές του εργασίες πάνω σε ζητήματα και κείμενα της κριτικής λογοτεχνίας και ιδιαίτερα η μνημειώδης πρώτη κριτική έκδοση του Ερωτόκριτου (1915) καθιέρωσαν τον Ξ. ως έναν από τους κορυφαίους μελετητές της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Από τα άλλα του κείμενα αναφέρουμε τα δημοσιεύματα του σε αρχαιολογικά περιοδικά και τις φιλολογικές εκδόσεις του των έργων του Μάρκου Αντώνιου Φώσκολου Φορτουνάτος, και του Χορτάτση Ερωφίλη. Πρέπει επίσης να αναφερθεί η Επίτομος Ιστορία της Κρήτης (1909), έργο από τα σημαντικότερα στο είδος του.